Din Nedir?

Din, genellikle doğaüstü, kutsal ve ahlaki öğeler taşıyan, çeşitli ayin, uygulama, değer ve kurumlara sahip inançlar bütününe verilen isim veya tanımdır. Zaman zaman inanç sözcüğünün yerine kullanıldığı gibi, bazen de inanç sözcüğü din sözcüğünün yerinde kullanılır. Din tarihine bakıldığında, birçok farklı kültür, topluluk ve bireyde din kavramının farklı biçimlere sahip olduğu görülür. Arapça kökenli bir sözcük olan din sözcüğü, köken itibariyle "yol, hüküm, mükafat" gibi anlamlara sahiptir.
Dinin Tanımı
Din kavramının farklı tanımları vardır. Mevcut ansiklopedik tanımlardan biri şöyledir:
"Din üyelerine bir bağlılık amacı, bireylerin eylemlerinin kişisel ve sosyal sonuçlarını yargılayabilecekleri bir davranış kuralları bütünü ve bireylerin gruplarını ve evreni bağlayabilecekleri (açıklayabilecekleri) bir düşünce çerçevesi veren bir düşünce, his ve eylem sistemidir."
Sözcük olarak dinin tanımı ise, Türk Dil Kurumu'na göre:
"Tanrı'ya, doğaüstü güçlere, çeşitli kutsal varlıklara inanmayı ve tapınmayı sistemleştiren toplumsal bir kurum, diyanet" ve "Bu nitelikteki inançları kurallar, kurumlar, töreler ve semboller biçiminde toplayan, sağlayan düzen".
Sözcük anlamı ve ansiklopedik kavramsal izahı aşarak bir kurum olarak dini tanımlamakta bazı güçlükler vardır. Bilim adamlarının dinin temel özelliği olarak kabul ettikleri unsurlara göre din tanımları da farklılık göstermektedir. Din tanımı birçok farklı bilim dalı ve felsefede farklı biçimlerde ele alınmıştır.
Bergson’a göre din, zekanın dağınıklığı ve çaresizliği karşısında doğanın koruyucu tepkisi ve daha da ileride hayatın bütününe bağlanma, hayat hamlesinin en derinidir.
Edward Sapir’e göre din, günlük yaşantının anlaşılmaz ve tehlikeli ortamı içinde gönül huzuruna iç huzuruna götürecek bir yolun bulunmasıdır ve çok karmaşık bir yapıya sahiptir, doğa ve toplumla ilgili olguları açıklamada insanlara yardımcı olur.
Psikologlara göre din bir üst benlik olayıdır. Bireyi topluluğa bağlayan kişisel yapısının projeksiyon aracılığıyla belirlediği ikincil kurumlardır. Sosyologlar ise dini toplumla açıklarlar.
Sosyoloji dine kutsalın toplum hayatındaki deneyimi olarak bakar.
Parsons’a göre ise din, kainatta insanın yeri, insanın diğerleriyle ilişkisi, çevresi ve diğer insanlarla ilişkilere bağlı olarak arzu edilir olan ve olmayan şeyler hakkında geliştirilen ve gerçekleştirilen bir anlayıştır.
Tasavvuf ve din psikologlarına göre din, insan-ı kamil insan olmaya sevkeden bir disiplindir.
İslam Peygamberi Muhammed'e göre "gittiğiniz yoldur".
Satanist kilisesinin kurucusu Anton Szandor Lavey'e göre İnsan yaşamını etkileyen her türlü elektriksel alandır.
Farklı din tanımlamaların ortak noktaları birleştirildiğinde, din insanlara bir hayat tarzı sunan, onları belli bir dünya görüşü içinde toplayan kurum, bir değer biçme ve yaşama tarzı; yaratıcıya isteyerek bağlanma, birtakım şeyleri duyma, onlara inanma ve onlara uygun iradi faaliyette bulunma olgusu; üstün varlıkla ona inanan insan arasındaki ilişkiden doğan deneyimin inanan kişinin hayatındaki etkileri olarak tanımlanabilir.
Genel olarak din, doğaüstü bir nitelik taşır, mukaddestir, değişmezdir (dogmatik) ve gönülden bağlanmayı yani teslimiyeti gerektirir. Pek tabii ki din tanımı, özellikle dini bir bakış açısından, her farklı dini grup ve dinde çeşitlilik gösterir. Dinin taşıdığı nitelik ve öğeler de farklı dinlerde büyük bir değişiklik ve çeşitlilik göstermektedir.
Din kavram, anlayış ve türlerinin gelişimi tam olarak bilinemediği gibi tam olarak belirlenememektedir de. Bunun en büyük nedeni, açıkça ayrıştırılabilecek devrelere sahip olmamasıdır. Yine de, özellikle 1800'ler sonrası yapılan arkeolojik kazılar ve dünyanın geri kalanından izole edilmiş kültürlerin antropolojik ve tarihi yapılarına dair elde edilen bilgi ve gözlemler sayesinde, bir kronoloji elde edilememiş olsa da bir tipoloji geliştirilebilmiştir.
Bugün eldeki bulgular ve var olan kültürel çeşitlilik sayesinde, gerek eski gerek yeni farklı din tipleri, formları ve anlayışları tanımlanmıştır. Bu tanımlamalar akademisyenler arasında çeşitlilik gösterse de belli bir oranda benzeşmektedir.

Din Tanımları

Dinin tanımı gerek İslâm, gerek hristiyan bilginlerince kolaylıkla yapılamamıştır. Bu da büyük ölçüde mücerret olan bu kavramın kişiden kişiye farklı algılanmasından kaynaklanmaktadır. Öncelikle belirtmeliyiz ki din, insanla birlikte var olmuş, onunla yaşayan ve kıyamete kadar da yine insanla beraber yaşayacak bir olgudur.
Tarih boyunca her toplum "Din" kavramını ifade etmek için birçok tarif ortaya koymuştur. Genel manada bir fikir edinmek için Doğu ve Batı bilginlerince yapılan tanımlardan bazı örnekleri birlikte görelim:
1. Din, akıl sahiplerini, Peygamber'in bildirdiklerini kabule çağıran ilâhî bir kanundur. (Seyyid Şerif Curcani)
2. Din, akıllı kişileri, kendi hür seçimleriyle bizzat hayırlara sevkeden ilâhî bir kanundur. (M. Hamdi Yazır)
3. Din, insanın kutsal saydığı şeylerle olan ilişkisidir. (Rudolf Otto)
4. Din, bir cemaatin meydana gelmesini sağlayan ibadet ve inançlar sistemidir. (E. Durkheim)
5. Din, daimi hayat sahibi bir Tanrı'ya, ilâhî şuur ve iradenin kâinatı yönettiğine ve insanlıkla alâkalı ahlâkî münasebetleri elinde tuttuğuna inanıştır. (J. Martineau)
6. Din, dua, kurban ve inançla kendini gösteren bir arzudur. (Feuerbach)
7. Din, insanın sonsuzu kavramasını sağlayan, akıl ve mantığa tâbi olmayan zihnî bir meleke veya yetenektir. (Max Müller)
8. Din, mutlak itaat duygusundan ibarettir. (Schleiermacher)
9. Din, insan tabiatının en yüksek, en çekici tezahürlerinden ibarettir. (Ernest Renan)
10. Vazifelerimizin ilâhî emirler sıfatı ile kabulü veya ahlâkî kaideler koyana karşı duyulan saygıdır (İmmanuel Kant)
11. Din, en yüksek içtimaî değerlerin şuurudur. (Edward S. Ames)
12. Din, kul ile Allah arasındaki muameledir. (İmam Gazali)
Bir fikir vermek için sıraladığımız bu tarifleri daha da çoğaltmak mümkündür.(1) Dikkat edilirse bu tanımlarda din, ilâhî kanun, Peygamber'in bildirdiklerini kabul, akıl sahibi kişileri muhatap alan, kutsal sayılan şeylerle ilişki, bir cemaatin meydana gelmesini sağlayan, inanış ve ibadet sistemi bulunan, daimî hayat sahibi Tanrı'ya inanma, dua, kurban ve inançla kendini gösteren bir arzu, mutlak itaat duygusu, ilâhî emirleri koyana karşı duyulan saygı, en yüksek içtimaî değerlerin şuuru vb. cümlelerle açıklanmaya çalışılmıştır.
Şu noktayı da önemle belirtmeliyiz ki, herkesin üzerinde görüş birliğine varacağı bir din tarifi yapmak oldukça zor görünmektedir. Bu bakımdan herşeyden önce "Din" tarifinin oluşmasında Yüce Tanrı kavramı, inanç, ibadet, ahlâk, mukaddes kitap, peygamber, vahiy, ilham, cemaat vb. elemanların bulunması gerektiğini Din Bilimleri özellikle vurgulamaktadır.
Tanınmış Din Bilimleri yazarlarından Regis Jolivet dini:
1. Sübjektif olarak din,
2. Objektif olarak din adı altında ikiye ayırmıştır.
1. Sübjektif olarak din, insanın Allah'a karşı içinden gelen aşk ve itimatla bağlanmasıdır.
2. Objektif olarak din ise, sübjektif olarak duyulan din duygusunun harici fiil ve hareketlerle açıklanmasıdır. (2)
(1) Geniş bilgi için,bkz., A. Hamdi Akseki (1877-1951), İslâm, İst., 1966, s. 53 vd.
(2) Osman Pazarlı, (1896-1981), Din Psikolojisi, 1968, s. 24 vd.